Sara en Joris zijn drie jaar samen en worstelen met de samenstelling van hun gezin. Ze komen op gesprek om uit te zoeken hoe ze goed kunnen doen voor iedereen zodat ze niet langer elk weekend heel hun relatie in vraag moeten stellen en er rust komt.

Een en ander lijkt namelijk niet verenigbaar: goed proberen doen voor de ene relatie lijkt een andere relatie tekort te doen en omgekeerd.

Dit dilemma kom ik in allerlei varianten tegen in samengestelde gezinnen en daarom wil ik je in dit artikel aan de hand van het verhaal van Sara en Joris laten zien hoe ik hier naar kijk en wat daarin enkele basisprincipes zijn.

Inzicht in de basisprincipes is cruciaal wil je spanningen, frustraties en twijfels over de relaties aanpakken.

Het verhaal van Sara en Joris

Zowel Sara als Joris hebben elk twee kinderen uit een vorige relatie. De ene week – wanneer de kinderen van Sara er zijn –  wonen ze in haar huis,  de andere week – wanneer kinderen van Joris er zijn – verblijven ze in dat van hem. Af en toe is er een weekend waarin ze kindvrij zijn.

Sara heeft het lastig wanneer ze bij hem is: zijn dochter Jana (16) wil haar er liever niet bij. Het meisje eist haar vader regelmatig op en negeert Sara. Joris is zich daar bewust van en doet zo goed als mogelijk zijn best deze situatie te omzeilen. Zonder dat zij dat beseft probeert hij Sara te betrekken bij de gesprekken aan tafel en zo de relatie tussen zijn dochter en zijn vriendin kansen te geven.

Dat lijkt echter niet te lukken: iedereen ervaart stress en ongemak.

Sara en Joris geven een voorbeeld van iets wat ze lastig vinden. Ze merken allebei dat Jana het niet leuk vindt dat wanneer zij op dinsdagavond terug komt van haar zwemtraining, haar vader dan al gegeten heeft, in de woonkamer tv zit te kijken met Sara en het meisje alleen haar maaltijd moet opeten. Ze eet dan met veel gezucht en gemor alleen in de keuken. Sara voelt dat Jana haar liever niet in de keuken wil en blijft dus in de woonkamer. Joris loopt van de living naar de keuken, letterlijk schipperend tussen zijn dochter en zijn partner. (‘En’, voegt Sara eraan toe, ‘als dit nu het enige voorval was, dan zou ik zeggen dat hij lekker bij zijn dochter in de keuken moest gaan zitten, maar het probleem is dat dit fenomeen zich voortdurend bij alles voordoet.’)

Op een avond monden de spanningen uit in ruzie: Sara vindt het pijnlijk te voelen dat ze niet welkom is en vindt dat hij zijn dochter maar eens aan het verstand moet brengen dat het verleden voorbij is, dat zijn vader nu een nieuwe relatie heeft. Joris schrikt en verdedigt zich. Hij doet zo zijn best Sara er bij te betrekken. Kan ze niet een beetje begrip opbrengen voor het meisje?! Dit gesprek is zijn grootste nachtmerrie.

Sara voelt zich buitengesloten en niet begrepen. Joris voelt zich ingesloten en machteloos om de mensen te verenigen die hij lief heeft.

Deze situatie duurt nu al maanden en lijkt steeds erger te worden. In de week dat Joris zijn kinderen heeft blijft Sara al eens in haar eigen huis. Zij vindt het maar niks: ‘dan zit ik daar in dat grote huis naar de muren te staren. Ben ik hiervoor een relatie gestart, spookt dan door mijn hoofd…. En ook: welk signaal geef je hiermee aan de dochter?! Dat ze maar moet piepen en papa springt?’

Tijdens de sessie met mij kijkt ze Joris aan en zegt ‘Wanneer maak je duidelijk dat je voor mij gekozen hebt?!’ Die vraag verbaast hem. Ziet ze dan niet dat hij al die tijd zoveel moeite doet haar aan boord te houden?!

‘Aan boord houden?!’ roept Sara uit. ‘Het lijkt wel alsof jouw dochter maar met haar vingers hoeft te knippen en jij gaat door de knieën! Als mevrouwtje er geen zin in heeft kan ik verkassen naar mijn eigen huis! Elk moment kan ik van de boot gegooid worden!’

Sara voelt zich onveilig. Het is alsof haar leven bepaald wordt door de grillen van een ander. Ze worstelt met de vraag of hij wel echt voor haar kiest. Of hij hun relatie wel echt belangrijk vindt.

Hij worstelt met het fenomeen dat hij er niet in slaagt aan haar duidelijk te maken dat hij wel degelijk voor hun relatie kiest.

Ze hebben een discussie over ‘boten’. ‘Wanneer kies jij nu eindelijk eens voor onze ‘boot’?!’ roept Sara. ‘Mijn kinderen hebben toch geen moeite om jou te aanvaarden… dat komt omdat ik duidelijk naar hen uitstraal dat ik voor jou gekozen heb. Waarom doe jij dat nu ook niet? Je dochter draait heus wel bij hoor…’

Joris vertelt dat hij voortdurend zit te schipperen. Dat hij het gevoel heeft al veel aan Sara tegemoet te komen, dat hij niet meer de ouder is die hij zou willen zijn. Tussen neus en lippen laat hij vallen dat hij er soms over denkt om voor zijn eigen boot te kiezen en de relatie te stoppen. ‘Ik zie je doodgraag, Sara. Maar misschien is deze onophoudelijke discussie een teken dat het niet lukt tussen ons? Dat het gedoe met de kinderen te moeilijk is…’  Dit is de grootste nachtmerrie van Sara (‘ik had beter niks gezegd’, denkt ze bij zichzelf).

Of/of

Ik vind het zo jammer om te zien dat partners op dit punt soms partij kiezen voor de ene of de andere. Ze kiezen OF voor hun relatie samen en laten de kinderen die niet weten aan te haken in de kou staan. OF er wordt gekozen voor de kinderen en de partnerrelatie bloedt dood.

Of ze leren zwijgen en kwijnen weg, doodongelukkig.

Dat is jammer, want zo hoeft het helemaal niet te gaan. Kennis van de spelregels van samengestelde gezinnen is daarbij cruciaal.

Laat me daar een stukje van toelichten.

Een samengesteld gezin heeft niet één kern

In tegenstelling tot het traditionele gezin heeft dit samengestelde gezin niet één kern. Er is niet één kern, één ‘boot’, die van het koppel, waar de kinderen uit voort komen. Nee, in een samenstelling als dat van Joris en Sara zijn er drie kernen, drie boten: er is de boot van hun relatie, er is de boot van haar en haar kinderen en er is zijn boot met zijn kinderen.

Er zijn drie boten, drie subsystemen, die elk aandacht vragen.

Kost wat kost proberen er één boot van te maken betekent soms dat een relatie met nog veel liefde en potentieel beëindigd wordt, simpelweg omdat dat niet haalbaar blijkt. Dat gebeurt wanneer koppels als Sara en Joris hun (romantische) verwachtingen niet bijstellen, het gevecht om Joris blijft duren en er op een bepaald moment partij gekozen wordt: of voor de ene, of voor de andere.

Onderkennen dat een samengesteld gezin anders is, is uiterst belangrijk. Dan onderken je dat er meerdere boten zijn. Dat jullie samen kunnen zijn als je respect hebt voor de structuur van de samenstelling, zijnde de drie boten.

Wat betekent dat concreet?

Concreet betekent dit dat dit koppel zou kunnen afspreken om tijd alleen met de eigen kinderen door te brengen. Ook als dit koppel op één plek woont zouden beide partners dat kunnen afspreken.

In de tijd alleen met je kinderen kan je als ouder het vertrouwde ervaren en aanbieden. Dan is er niet die voortdurende spanning, die onderliggende concurrentiestrijd in aandacht, gewoontes en dergelijke meer. In de tijd met je kinderen zonder partner (en diens eventuele kinderen) kunnen jullie ‘het’ op jullie manier doen: eten voor tv zoals vroeger, dat ene gezelschapspelletje. Of… misschien doe je wel niets speciaal die avond en zitten de kinderen alsnog op hun kamer.

Het brengt rust om iets van het oude te laten zijn. Om een bepaalde tijd (een avond, een halve week, een dagdeel… dat onderzoeken jullie zelf) gewoon de ouder te zijn die je vroeger was. Dat is voor kinderen vaak een hele geruststelling, zélfs als ze 16 zijn en druk bezig zijn met hun eigen leven.

De partnerboot

Hier houdt het verhaal niet op. De realiteit is dat er ook die ‘partnerboot’ is: je hebt een relatie met iemand. De kans bestaat dat Jana ook na het avondje quality-time met haar vader alleen nog steeds niet happig is op het moment dat Sara weer voor de deur staat.

De kinderen uit een samengesteld gezin hebben te leren dat er nu een partner is. Joris kan zijn dochter apart nemen en met haar praten. Hij kan haar uitleggen dat hij ook tijd met zijn partner wil besteden. Versta me niet verkeerd: dit is niet hetzelfde als toestemming of goedkeuring vragen aan je kinderen. Dat zou de wereld op zijn kop zijn. Nee, met die verantwoordelijkheid wil je kinderen niet belasten.

Praten met je kinderen is wél een gelegenheid om een en ander te kaderen, duidelijk te maken waar jij voor staat en aanwezig te zijn voor hun beleving hierin.

Mag je geen rekening houden met je kinderen dan? Natuurlijk wel. Je kan er als ouder voor kiezen wanneer en hoe je met je kinderen rekening houdt. Het belangrijkste is dat je een bewuste keuze maakt en duidelijk bent naar je partner en kinderen hoe jij er in staat.

De valkuil van diegene die tussen twee vuren staat, zoals Joris in dit voorbeeld, is om vaag te blijven, om geen standpunt in te nemen in de hoop dat daarmee het conflict overwaait, bijvoorbeeld uit schuldgevoel. Dit is – helaas – net het ideale recept voor veel conflict.

‘Ik kies echt voor deze relatie met Sara, Jana. Ik kan me voorstellen dat jij dat helemaal niet leuk vindt? Vertel me maar hoe dat voor jou is…  Misschien is er iets wat ik kan doen daarin voor jou? Ik ben nog steeds je vader en wil er voor je zijn.’

(Haalt Jana haar schouders op en wil ze niks vertellen? Niet erg: hiermee heeft Joris wel een signaal gegeven en is hij aanwezig. Dat kan achteraf erg waardevol blijken. Wil Jana iets wat hij niet kan geven? Dan geeft hij dat rustig en duidelijk aan, in respect voor hoe dit voor haar is en zoekt hij verder naar wat wel kan. Soms vind je als ouder hierin geen oplossing, maar dat is niet erg. Het feit dat je je kind serieus neemt is het belangrijkste.)

Engagement: de invulling van de boot met je partner

Er zijn partners die besluiten dat hun nieuwe relatie een leuk extraatje is, ‘friends with benefits’: als het past in de regeling en met de kinderen en andere projecten, is er tijd voor elkaar. In die relatievorm hoeft een kind niets met de nieuwe partner van vader of moeder en heeft het niet met een samengesteld gezin te maken.

Er zijn ook partners die een groter engagement willen met hun partner en hun levens meer op elkaar willen laten afstemmen.

Het maakt eigenlijk niet uit welk engagement je met elkaar aangaat, zolang er maar overeenstemming is in het koppel. Als de ene voor een lat-relatie wil gaan (‘we zien wel hoeveel tijd we samen doorbrengen’) en de ander wil samenwonen en kijken hoe er een band kan ontstaan met elkaars kinderen… wel dan hebben deze partners een probleem; ze hebben geen ‘deal’. Ze geraken het er niet over eens hoe hun partnerboot er uit moet komen te zien en vinden geen vorm waarin ze hun liefde en passie voor elkaar kunnen leven.

‘Ja maar, ik heb geen behoefte aan tijd alleen met mijn kinderen’ zegt Sara. ‘Ik wil mijn tijd met hem doorbrengen!’

Partner zijn in een samengesteld gezin vraagt maturiteit. Het vraagt kunnen zijn zonder je partner. Wanneer ik dit aan Sara uitleg moet ze even slikken. Ze begrijpt mijn punt, maar vindt het niet gemakkelijk dit te gaan toepassen in de praktijk. Heel menselijk natuurlijk. Toch is dat wat ze te doen heeft. Dit is haar groeistap, vandaag nog; net zoals het zijn groeistap is om onder het juk van zijn schuldgevoel te komen en het gesprek met zijn dochter aan te gaan.

‘Wat heb je nodig om ruimte te maken voor Joris om zijn ouderschap op zijn manier in te vullen?’ vraag ik haar. Dat weet ze niet meteen. Ze geeft aan wat tijd nodig te hebben om het idee van de drie boten te laten bezinken. Ze denkt dat het haar zal helpen hier af en toe met Joris over te praten. Over hoe moeilijk dit is. Niet omdat hij dit dan moet gaan oplossen. Er valt niets op te lossen aan het feit dat er drie boten zijn, er valt alleen te aanvaarden dat het zo is. Maar gewoon om het even met hem te delen en zich begrepen te voelen.

Voor Joris, die nogal van de oplossing is, is dit een hele uitdaging. Kan hij zien dat ‘zijn oplossing’ zit in stoppen met schipperen, met vaag blijven en zich bij beide partijen verantwoorden? Kan hij uitkomen voor de keuzes die hij gemaakt heeft én het gesprek met zijn dochter aangaan?

Als beide partners bereid zijn te doen wat ze elk te doen hebben, kunnen ze leren hoe ze elkaar hierover andere vragen kunnen stellen, andere verzoeken kunnen doen en andere antwoorden te geven.

Dit kan lukken!

Dit klinkt misschien heel ingewikkeld, maar dat is het eigenlijk niet. Mijn ervaring leert me dat wanneer koppels als Sara en Joris dit echt aangaan, de hele situatie verandert en ze het heel goed kunnen hebben samen. Er ontstaan soms alsnog hele betekenisvolle relaties tussen plusouder en pluskind en – bij uitbreiding – een tof samengesteld gezin.

Koppels als Sara en Joris doen het niet vanaf dag één volgens de regels van het spel. Dat is – om eerlijk te zijn – bij de meeste mensen het geval. Simpelweg omdat mensen zich in het begin te weinig realiseren in wat voor verhaal ze stappen en wat dat allemaal met zich mee brengt. Wanneer koppels bereid open staan te zoeken hoe het anders kan, ontstaat er ruimte voor iets nieuws.

Soms is er eerst een hoop gedoe en narigheid nodig vooraleer mensen bereid zijn bepaalde ideeën los te laten. Dat is moeilijk en uitdagend, maar niet onmogelijk en achteraf zelfs vaak heel vervullend en verbindend.

Mensen die zeggen ‘als het zo zit, dan hoeft het voor mij niet!’ kunnen volgens mijn ervaring niet gedijen in een samengesteld gezin

Hulp nodig bij de relaties in je samengesteld gezin?

Bekijk hier mijn volledige aanbod.