Een veel voorkomend patroon in samengestelde gezinnen is dat van de kritische stiefouder en defensieve ouder. Ik beschrijf hieronder posities van ouder en stiefouder, niet van mannen en vrouwen. Waar hij staat kan je dus zij lezen en omgekeerd.

Het patroon

Dit eerste patroon komt in verschillende gezinssamenstellingen voor en is dat van de kritische stiefouder en de defensieve ouder.

Dit gaat bijvoorbeeld over onderwerpen als de omgang met kinderen, de gehanteerde opvoedstijl, het naleven van huisregels, de houding ten opzichte van de ex-partner enz.

De plusouder is kritisch, vindt dat de opvoeding niet consequent verloopt of dat de partner de kinderen of de ex te veel ontziet. Hij (of zij) voelt zich niet gezien in de inspanningen die zijn/haar positie met zich meebrengt. Misschien wil de plusouder vanuit beste bedoelingen ter hulp schieten in de opvoeding of de situatie en gaat hij daarom eerder kritisch tekeer. Vriendelijk of belerend – dat kan allebei – maar kritisch hoe dan ook.

Wanneer de plusouder ervaart dat hij niet gehoord wordt, kan het zijn dat hij na verloop van tijd stopt met uitreiken en zich gelaten terugtrekt of weigert hij of zij zich nog verder te engageren.

De partner – de ouder – stelt zich in dit patroon eerder defensief op: hij/zij vindt de reactie van de stiefouder al eens overdreven of beseft diep vanbinnen dat zijn partner een punt heeft, maar heeft vanuit onmacht of vermoeidheid eerder de neiging de mantel der liefde te gebruiken. Kans bestaat dat hij niet goed weet wat hij moet doen om goed te doen. Deze partner wil daarom vaak liefst niet te veel discussies en hoopt vooral op gezelligheid en harmonie.

Soms verdedigt de ouder zijn/haar kinderen bij de partner, en doet hij dat omgekeerd ook bij zijn kinderen. Hij is in dat geval hard aan het werk, zonder ooit het gewenste resultaat te bereiken. Vermoeiend!

Wanneer dit patroon het overgenomen heeft, versterken beide partners elkaar in hun gedrag: hoe kritischer de ene, hoe defensiever de andere en omgekeerd. Ze proberen dit soms te ondervangen door het opstellen van huisregels of afspraken, hetgeen zelden tot een vervullende oplossing komt. Dit patroon kan ertoe leiden dat heikele onderwerpen vermeden worden, er steeds meer afstand komt of een beladen sfeer, hetgeen dan vroeg of laat kan uitmonden in een oplopend conflict.

De kinderen kunnen de dupe zijn van de beladen sfeer, het gebrek aan duidelijkheid en/of begrenzing als gevolg van dit patroon, soms bovenop de tumult en verscheurende loyaliteitsconflicten die ze al ervaren door de scheiding en de vele veranderingen. Ze reageren mogelijk teruggetrokken, opstandig, aanklampend, eisend, territorium-afbakenend enz. en/of proberen munt te slaan uit de situatie.

Wanneer beide partners gefocusd geraken op dit gedrag van de kinderen zonder (ook) hun eigen patroon grondig te veranderen, rijden ze zich helaas alleen maar verder vast. Goed bedoeld, dat wel.

Wat mogelijk onderhuids speelt

Het is niet voor niks dat dit patroon van kritiek en verdedigen zo vaak voorkomt in samengestelde gezinnen: diep vanbinnen maken beide partners zich gemakkelijk zorgen of leeft er onrust of onwetendheid over wat er aan de hand is.

Kijk maar even mee:

De plusouder voelt zich vaak een soort van buitenstaander, heeft nauwelijks controle over de situatie en dus over een belangrijk stuk van het eigen leven. Hij/zij voelt zich dikwijls geleefd en als vanzelfsprekend genomen. Er speelt soms de grote vraag of hij wel echt kan rekenen op zijn partner: zal deze als puntje bij paaltje komt niet kiezen voor de kinderen? Kiest de ouder wel écht voor deze relatie en een toekomst samen? Het is niet eenvoudig daar zomaar op te vertrouwen als je telkens je partner ziet zwichten bij uitdagingen of gewoon… wanneer de kinderen nog maar binnenkomen.

Wanneer de plusouder bovendien niet goed weet wat haar rol is en probeert als een soort ouder of vriend des huizes te zijn (hetgeen zij niet is), kan zij eveneens op die kritische positie terecht komen.

Plusouders die daarentegen maar al te goed beseffen dat ze niet de ouder zijn, maar geen zicht hebben op wat hun rol dan wél is, belanden in een land van onzekerheid en proberen daarom wat duidelijkheid te creëren, bijvoorbeeld door te hameren op regels en afspraken.

Er is een gebrek aan erkenning voor de uitdaging van deze positie van plusouder en daardoor groeit soms een diepe eenzaamheid. Hierdoor gaan sommige stiefouders enorm aan zichzelf twijfelen of worden ze rancuneus, hetgeen uiteraard niet helpt.

Wanneer discussies gaan over de plek van de ex-partner, kan het zijn dat de plusouder zich diep vanbinnen bedreigd voelt. Mogelijk probeert hij die bedreiging af te wenden door te pleiten voor consequentie in de omgangsregeling, de ex eens goed op zijn of haar plaats te zetten enz.

De ouder schippert tussen allerlei belangen, voelt zich gemakkelijk verantwoordelijk voor de situatie en maakt zich zorgen om zijn/haar kinderen en/of de relatie met de partner. Hij ervaart de spanning in huis soms als een persoonlijk falen. Daardoor twijfelt hij diep vanbinnen of hij wel een goede ouder en/of liefdespartner is. Wat als hij opnieuw met een scheiding te maken krijgt? Het schuldgevoel over het opbreken van het kerngezin en hoe het een en ander gelopen is grijpt bij momenten naar de keel. De dreigende blik van de ex-partner en/of de schrik dat zijn kind niet meer wil komen kunnen hier een behoorlijke schep bovenop doen.

De ouder ervaart niet zelden machteloosheid en stress: er lijkt geen oplossing voor de verzuchtingen die alle partijen bij hem/haar lijken neer te leggen. Daardoor weigert hij in sommige gevallen nog langer over bepaalde onderwerpen door te bomen en is het al lang goed als iedereen gewoon een beetje vriendelijk is naar elkaar en door eenzelfde deur kan. Met kritiek van de plusouder weet hij geen blijf. Daardoor kets hij al eens de bal terug, waardoor de plusouder zich nog minder gehoord en begrepen voelt en nog meer uithaalt of zich terugtrekt. Een vicieuze cirkel dus.

De hele scheiding en transitie naar het samengesteld gezin hebben veel tumult veroorzaakt – niet in het minst voor de kinderen. Dat maakt dat een ouder soms vooral voor rust kiest en het liefst zo snel mogelijk weer ‘op normale wijze’ verder kan leven. Hij heeft daarom vaak geen zin zich te verdiepen in de werking van het samengestelde gezin en hoopt zo snel mogelijk de draad van het gewone gezinsleven op te pikken, hetgeen natuurlijk gedoemd is te mislukken want er is hier helemaal geen sprake van een ‘gewoon’ gezinsleven.

De ouder lijkt soms langs de buitenkant blind voor de grieven van de persoon tegenover zich, maar is vaak hard aan het werk om de verschillende partijen met elkaar te matchen. Hij voelt zich hierin vaak niet gezien en foutief begrepen, hetgeen bij kan dragen aan zijn leven-en-laten-leven-houding.

Eén van de partners of allebei kunnen zich zorgen maken om het slagen van hun relatie: zijn ze wel voor de liefde weggelegd? Kan je dit kinderen wel aandoen? Is een samengesteld gezin niet te moeilijk? Wat denken de mensen uit hun omgeving ervan? Er leeft soms een diep schuldgevoel over de situatie.

De oplossing?

Wat helpt om uit dit pijnlijke patroon te komen is om zich eerst en vooral te realiseren dat het vaak voorkomt in samengestelde gezinnen: het wordt heel gemakkelijk opgeroepen door de situatie en er zijn veel mensen die er last van hebben. Goed nieuws dus: het ligt niet aan jullie!

Maar goed, blijf hiermee vooral niet bij de pakken zitten. Want… het patroon komt vaak voor, maar bijbehorende relatieproblemen en -breuken evenzeer. Ga dus vooral goed geïnformeerd verder aan de slag. Het volgende is daarbij belangrijk:

Het is cruciaal dat de partners niet als een soort van slachtoffer gaan wijzen naar de ex of naar dat lastige gedrag van de kinderen, maar zich bewust worden van hun eigen doen en laten en dus van hun eigen bijdrage aan het patroon.

Echte transformatie komt er wanneer de partners zich meer bewust worden van de eigen dieperliggende angsten en zorgen, en meer inzicht krijgen in de kwetsbaarheid en eigenaardigheid van ieders positie. Het echte werk zit vervolgens in het beter omgaan met de emoties die opgeroepen worden in zichzelf. Partners hebben het nodig om elkaar hierin te steunen: hoe meer ze aan den lijve kunnen ervaren dat ze dit allebei willen veranderen én er voor elkaar zijn, hoe meer innerlijke rust er komt. Een betere communicatie daarin is broodnodig.

Door met meer inzicht en kennis van zaken opnieuw de koppen bij elkaar te steken, kunnen ouder en stiefouder leren over hun rollen naar de kinderen toe en die ook effectief oppakken. Met het risico te kort door de bocht te gaan, stel ik vast dat ouders doorgaans iets meer mogen gaan staan naar hun kinderen (én inzetten op betrokkenheid én het aangeven van grenzen), en dat stiefouders iets meer los mogen laten.

Al deze stappen zorgen voor een goede basis in het samengesteld gezin. En… met een goede basis is veel mogelijk! Het wordt dan steeds veiliger om conficten uit te praten. Hoe meer watertjes jullie samen doorzwemmen, hoe meer er stilaan dat gevoel van ‘wij’ groeit: dit zijn wij, dit is hoe wij het opgelost hebben. Een hoogst unieke gezinscultuur ontstaat hieruit.

Herken je dit patroon en zoek je hulp?

Ontdek hier hoe ik je kan helpen.